Har yili 9-oktyabrda dunyoning koʻplab davlatlarida Butunjahon pochta kuni nishonlanadi. Ushbu xalqaro sana 1969-yilda Tokioda oʻtkazilgan kongressda taʼsis etilgan. Bundan koʻzlangan maqsad zamonaviy dunyoda pochta xizmatlarining ahamiyati, ularning jamiyat va iqtisodiyot rivojiga qoʻshgan hissasi, shuningdek, insonning erkin axborot tarqatish va qabul qilish huquqini eʼtirof etishdan iborat.

Asrlar davomida pochta aloqasi insonlar va davlatlar oʻrtasidagi muloqotning asosiy vositasi boʻlib kelgan. Uzoq masofalarga xabar yuborish ehtiyojidan paydo boʻlgan pochta, bugungi kunda butun dunyo boʻylab odamlarni birlashtiruvchi eng muhim aloqa vositasiga aylandi. 1874-yilda Butunjahon pochta ittifoqining tashkil etilishi pochta aloqasi tarixidagi muhim bosqich boʻlib, tezkor va ishonchli axborot almashish uchun global tarmoqni shakllantirdi.

BMT singari xalqaro tashkilotlar nafaqat pochta xizmatlari standartlarini qoʻllab-quvvatlab, ularni targʻib qiladi, balki pochta aloqasining asosiy inson huquqlarini, jumladan, axborot olish va fikr bildirish erkinligi huquqini himoya qilishdagi rolini ham tan oladi. Bu huquqlar BMTning 1948-yilda qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida mustahkamlangan boʻlib, unda har bir inson har qanday qonuniy vosita orqali axborotni erkin izlash, qabul qilish va tarqatish huquqiga ega ekani taʼkidlangan.

Pochta inson huquqlarining asosiy qismi boʻlgan muhim maʼlumotlarni olish imkonini beruvchi vosita hisoblanadi. Bu, ayniqsa, chekka va kam rivojlangan hududlarda yashovchi, internetga kirish imkoniyati cheklangan odamlar uchun juda muhimdir. Pochta xizmatlari infratuzilmasi cheklangan hududlarda rasmiy hujjatlar, xatlar, tibbiy buyumlar, dori-darmonlar haqidagi va inson huquqlarini himoya qilish bilan bogʻliq muhim maʼlumotlarni yetkazib berishda katta ahamiyatga ega.

BMT, YUNISEF va JSST kabi xalqaro tashkilotlar inson huquqlari, shuningdek, gumanitar yordam toʻgʻrisidagi muhim maʼlumotlarni tarqatish uchun pochta xizmatlaridan faol foydalanmoqda. Mojarolardan keyingi hududlarda yoki inson huquqlari buzilayotgan mintaqalarda pochta xizmati koʻpincha insonparvarlik yordami, tibbiy materiallar va boshqa hayotiy muhim maʼlumotlarni yuborish uchun asosiy aloqa vositasiga aylanadi.

Masalan, COVID-19 pandemiyasi paytida Jahon pochta ittifoqi vaksinalar va testlar kabi tibbiy dori-darmonlardan foydalanishni taʼminlashda muhim rol oʻynadi. Bu pochta infratuzilmasi nafaqat aloqa vositasi, balki global sogʻliqni saqlash tizimining, hayot va sogʻliqni saqlash huquqlarini himoya qilishning elementi ekanligini koʻrsatdi.

Raqamli texnologiyalar rivojlanishi bilan pochta xizmatlari yangi muammolarga duch kelmoqda. Biroq pochta inson huquqlarini himoya qilishda oʻziga xos vazifani bajarishda davom etmoqda. Hozirda millionlab odamlar hali ham internetga kirish imkoniyatiga ega boʻlmagan bir paytda, pochta axborotni uzatish va aloqa resurslaridan foydalanish huquqlarini himoya qilishning muhim omili boʻlib qolmoqda.

Pochta xizmatini rivojlantirish istiqbollari raqamli texnologiyalarni anʼanaviy pochta infratuzilmasi bilan birlashtirishdan iborat. Kelgusi yillarda pochta raqamli jamiyatning ajralmas qismiga aylanishi kutilmoqda, u inson huquqlarini yanada samarali himoya qilish uchun elektron pochta qutilari, himoyalangan pochta xizmatlari

va takomillashtirilgan yetkazib berish tizimlari kabi innovatsion yechimlarni taklif etadi.

Butunjahon pochta kuni nafaqat pochta xizmatining ahamiyatini taʼkidlash, balki uning inson huquqlarini himoya qilishdagi rolini eslatish imkoniyatidir. Butunjahon pochta ittifoqi, BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar inson huquqlarini ilgari surish uchun pochta infratuzilmasidan foydalanishda davom etmoqda, zamonaviy texnologiyalar esa axborotdan foydalanishni yaxshilash va har bir insonning asosiy huquqlarini himoya qilish uchun yangi istiqbollarni ochmoqda.

Bugungi kunda Yangi Oʻzbekistonda milliy pochta tizimini rivojlantirish borasida keng koʻlamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Islohotlar pochta xizmatlarini modernizatsiya qilish va samaradorligini oshirishga qaratilgan boʻlib, bu, ayniqsa, qishloq joylarda iqtisodiy rivojlanish va fuqarolarning turmush sifatini yaxshilashga xizmat qilmoqda.

Hozirda pochta xizmatlarini boshqarish va rivojlantirishga xususiy kompaniyalar faol jalb etilmoqda. Bu innovatsion yechimlarni joriy etish, raqobatbardoshlikni oshirish va mijozlarga xizmat koʻrsatish sifatini yaxshilash imkonini bermoqda. Xususiy operatorlar yangi texnologiyalar va tajribalarni joriy etib, infratuzilmani modernizatsiya qilishga hissa qoʻshishmoqda.

Koʻrsatiladigan pochta xizmatlari turini kengaytirish rejalashtirilmoqda. Xat va joʻnatmalarni anʼanaviy yetkazib berishdan tashqari, qoʻshimcha kuryerlik, moliyaviy va hujjatlarni qayta ishlash xizmatlari joriy etilmoqda. Bu pochta boʻlimlarini aholining turli ehtiyojlarini qondiradigan koʻp funksiyali markazlarga aylantiradi.

Islohotlarning ustuvor yoʻnalishlaridan biri elektron tijoratni, ayniqsa, qishloq joylarda qoʻllab-quvvatlash va rivojlantirishdir. Jumladan, onlayn savdo infratuzilmasini yaratish, mahalliy tadbirkorlarni oʻqitish, pochta xizmatlarini elektron tijorat platformalari bilan integratsiya qilishga urgʻu berilmoqda. Bunday chora-tadbirlar chekka hududlar aholisi uchun tovar va xizmatlardan foydalanish imkoniyatini yaxshilashga yordam beradi.

Xususan, joʻnatmalarni qayta ishlash va saralashning avtomatlashtirilgan tizimlarini joriy etish yetkazib berish jarayonini sezilarli darajada tezlashtirish, xarajatlarni kamaytirish va inson omilini minimallashtirish imkonini beradi. Bu esa pochta tizimining umumiy samaradorligini oshiradi va mijozlar uchun yetkazib berish muddatlarini yaxshilaydi.

Turli xil pochta va tijorat xizmatlarini yagona raqamli platformaga birlashtiradigan milliy onlayn-bozorni ishga tushirish rejalashtirilgan. Bu xizmatlardan foydalanishni osonlashtiradi, buyurtmalarni

va toʻlovlarni onlayn amalga oshirish imkonini beradi, shuningdek, yetkazib berishni boshqarish va paketlarni kuzatish uchun qulay interfeysni taʼminlaydi.

Pochta boʻlimlari hujjatlarni roʻyxatdan oʻtkazish, maʼlumotnomalar berish va toʻlovlarni amalga oshirish kabi turli davlat xizmatlaridan foydalanish nuqtalari boʻlib xizmat qiladi. Bu, ayniqsa, qishloq va chekka hududlar aholisi uchun davlat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini oshiradi.

Pochta tizimini isloh qilish yangi ish oʻrinlarini yaratish, logistika samaradorligini oshirish, shuningdek elektron tijoratni rivojlantirish bilan kichik va oʻrta biznesni qoʻllab-quvvatlash orqali iqtisodiy oʻsishni ragʻbatlantirishga qodir. Infratuzilmani yaxshilash mintaqaviy markazlarga investitsiyalarni ham jalb qiladi.

Pochta boʻlimlari orqali davlat xizmatlarini kengaytirish fuqarolarning turmush darajasini oshiradi, xizmatlarni yanada arzonlashtiradi va maʼmuriy masalalarni hal qilish uchun shahar markazlariga, uzoq safarlarga boʻlgan ehtiyojni kamaytiradi. Bu, ayniqsa, keksalar va qishloq aholisi uchun muhimdir.

Avtomatlashtirish va raqamli platformalarni joriy etish pochta tizimini modernizatsiya qilishga olib keladi, uni yanada moslashuvchan va zamonaviy talablarga moslashuvchan qiladi. Shuningdek, moliya va elektron tijorat kabi iqtisodiyotning boshqa sohalari bilan integratsiyalashuvi uchun sharoit yaratadi.

Xulosa qilib aytganda, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan boshlangan pochta tizimidagi islohotlar fuqarolarning ehtiyojlarini qondirish va mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashga qodir boʻlgan zamonaviy pochta tizimini yaratishga qaratilgan. Islohotlar samarasi esa amalda ham oʻz aksini topib, aholining qulay va tezkor pochta xizmatlaridan foydalanishi taʼminlanmoqda.

Musajon KARIMOV,

Inson huquqlari boʻyicha Oʻzbekiston Respublikasi

Milliy markazi bosh mutaxassisi.