Foto: Reuters

Bayden va uning vazirlari buni oldini olishi mumkinmi?

Donald Tramp AQSH prezidentligi saylovidagi gʻalabasini nishonlagandan soʻng, uning jamoasi allaqachon Ukrainadagi mojaroga tezda barham berish rejasini muhokama qila boshlagani maʼlum boʻldi. Biroq siyosatchi bu rejasini inauguratsiyadan bir necha oy oʻtibgina amalga oshirishi mumkin. Ungacha amaldagi prezident Jo Bayden Vashingtonning tashqi siyosatini belgilashda davom etadi va u Trampga rejasini amalga oshirishga toʻsqinlik qilishi mumkin. Davlat rahbari maʼmuriyati hokimiyat topshirilgunga qadar Kiyevni har tomonlama qoʻllab-quvvatlashda davom etishini allaqachon maʼlum qilgan. Trampning rejasi nimani nazarda tutadi? Bayden maʼmuriyati hokimiyatni topshirishdan oldin nima qilishga ulguradi?

Trampning yangi rejasining mohiyati nimada?

Tramp maslahatchilari taqdim etgan yangi rejaning dastlabki loyihasi kelishuvlarni imzolash chogʻida front chizigʻini muzlatib qoʻyishni nazarda tutadi, yaʼni demilitarizatsiyalangan bufer zona yaratilishi kerak. Shu bilan birga, rejada qaysi uchinchi tomon, xoh u BMT tuzilmasi boʻladimi, xoh boshqa xorijiy davlatlarning harbiylari bu zona xavfsizligini taʼminlashi, shuningdek, oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha majburiyatlarning bajarilishi haqida aniq fikrlar mavjud emas.

“Biz amerikalik erkaklar va ayollarni Ukrainada tinchlikni saqlash uchun yubormaymiz. Biz buning uchun pul toʻlamaymiz, yaxshisi, polyaklar, nemislar, inglizlar va fransuzlardan soʻrang”, — deydi shaxsi sir qolishini istagan Tramp maslahatchisi.

Trampning rejasi, shuningdek, Ukrainani kelasi 20-yil ichida NATOga aʼzo boʻlish urinishidan voz kechishni, shu bilan birga xorijiy kuchlardan harbiy yordam olish imkoniyatini ham koʻrsatadi.

Bayden vorisining rejasiga qanday javob berishi mumkin?

Muddati tugaguniga qadar AQSHning amaldagi prezidenti Jo Baydenda Trampning Ukrainaga harbiy mablagʻ ajratilishini toʻxtatishga qaratilgan saʼy-harakatlarini toʻxtatish yoki sezilarli darajada sekinlashtirish uchun bir nechta variant bor. Trampning 2025-yil 20-yanvardagi inauguratsiyasi oldidan Kongress tomonidan ajratilgan qolgan 6 milliard dollar mablagʻdan foydalanishni tezlashtirish shular jumlasidan. Oq uydagi manbalarning “Politico” nashriga maʼlum qilishicha, bu yoʻnalishdagi ishlar allaqachon olib borilmoqda.

Shu bilan birga, ushbu mablagʻning 4,3 milliardi allaqachon ishlab chiqarilgan va omborlardagi qurol va jihozlar, yana 2,1 milliardi esa AQSH harbiy-sanoat sanoati kompaniyalariga buyurtmalardir. Nazariy jihatdan, Bayden yaqin bir necha hafta ichida Pentagonning yangi yordam paketini eʼlon qilish orqali bu muammoni hal qilish imkoniyatiga ega. Harbiy yordamning yangi paketi zirhli transport vositalarini ham, Kiyevga ilgari yetkazib berilgan Gʻarb artilleriya tizimlari uchun zarur boʻlgan 155 millimetrli oʻq-dorilarni ham oʻz ichiga olishi mumkin.

Mojaroning kuchaytirishi hamda Kiyevning Rossiya bilan tinchlik kelishuvlariga boʻlgan kayfiyatini pasaytirishi mumkin boʻlgan yana bir chora — bu Ukrainaga ATACMS taktik ballistik raketalarini taqdim etish va Kiyevga Ukraina Qurolli Kuchlari tomonidan Rossiya hududiga chuqur zarba berish uchun ulardan foydalanishga rasmiy ruxsat berishdir.

Bundan tashqari, Ukrainaga yordamni davom ettirish masalasida Senatdagi ayrim respublikachilar orasida hamon sezilarli qoʻllab-quvvatlash mavjud. Senat Qurolli kuchlar qoʻmitasi raisi lavozimiga daʼvogarlardan biri boʻlgan respublikachi Rojer Uiker allaqachon Baydenga “Ukrainani kurashda qoʻllab-quvvatlash uchun” qurol ishlab chiqarishni tezlashtirish taklifi bilan xat yoʻllagan.

Baydenning qarshi choralari ish bermasligi mumkin?

Baydenning Trampni toʻxtatishga urinishidagi asosiy toʻsiq — bu vaqt. Agar uning maʼmuriyati yangi harbiy yordam paketi boʻyicha tezda kelishib olsa ham, Ukrainaga yetkazib berish koʻp oylar davom etishi mumkin va agar ular 2025-yilning 20-yanvarigacha tugallanmagan boʻlsa, Tramp hokimiyatga kelganidan soʻng Bayden tomonidan qabul qilingan taʼminot rejalarini toʻxtatish va bekor qilish huquqiga ega boʻladi.

Trampning rejasi amalga oshadimi?

Tramp maslahatchilari tomonidan eʼlon qilingan rejada hozircha aniq maʼlumotlar yoʻq. Tramp Amerika Qoʻshma Shtatlarini boʻlajak kelishuvlarni taʼminlashdan uzoqlashtirib, oʻzini faqat muzokarachi rolini qoldirish niyatida ekanini inobatga olib, Vashingtonning yevropalik hamkorlari AQSH yangi maʼmuriyatining takliflariga rozi boʻlmasligi mumkin. Oʻz navbatida, Yevropa tomonidan qoʻllab-quvvatlanmasligi Ukrainani jangovar harakatlarni davom ettirish foydasiga ulardan voz kechishga undashi mumkin.

Ammo AQSH ittifoqchilari ham, Ukraina rasmiylari ham Tramp tanlov qilmaguncha hech qanday reja yakuniy emasligini bilishadi va uning afzal koʻrgan siyosati haqidagi bashoratlar shunchaki taxmindir.

Trampning kelajakdagi tinchlik rejalariga qarshi muhim salbiy omil Kongressdagi Respublikachilar partiyasidagi muxolifat boʻlib, uni AQSHdagi immigratsiya va inflyatsiya bilan bogʻliq muammolarni hal qilish boʻyicha tashabbuslarini qoʻllab-quvvatlash sharti bilan Ukrainaga harbiy yordamni davom ettirishga undashi mumkin. Trampning Senat va Vakillar palatasi saylovlarida respublikachilarning ishonchli gʻalabasiga qaramay, muxolifatchilarning pozitsiyalarini oʻzgartirishi ehtimoli juda pastligicha qolmoqda.

Yanvar oyiga qadar Tramp oʻz rejasini amalga oshirishdan bosh tortishi va Pentagonga Bayden tashabbusi bilan “Ukrainani qurol-yarogʻ bilan toʻldirish va Moskvaga qoʻshimcha taʼsir oʻtkazish uchun” yetkazib berishni amalga oshirishga ruxsat berish varianti ham bor.

Trampning yangi rejasi eskisidan nimasi bilan farq qiladi?

2023-yil yanvarida Tramp oʻzining tinchlik rejasi doirasida 24 soat ichida Ukrainadagi jangovar harakatlarni toʻxtatish boʻyicha muzokaralar olib borishi mumkinligini birinchi marta aytgandi. Hozirgacha u “Moskva va Kiyev oʻrtasida bitim tuzish” imkoniyati haqida umumiy iboralar bilan uning asosiy qoidalarini hech qachon ochiqlamagan.

Keyinroq u Ukrainadagi janglar insonlar hayotini saqlab qolish uchun tugashini xohlayotganini aytgandi. Bundan tashqari, Tramp AQSHning amaldagi prezidenti Jo Baydenni butun prezidentlik muddati davomida rossiyalik hamkasbi Vladimir Putin bilan hatto muloqot oʻrnatishga ham urinmagani uchun tanqid qildi, bu esa mojaroni ancha oldin toʻxtatgan boʻlishi mumkin edi.

Shu bilan birga, Tramp Rossiya bilan kelishuvni tezroq tuzish yoʻlida Ukraina hududiy yaxlitligini qurbon qilishga tayyorligini, buning evaziga mojaro tugaganidan keyin ham harbiy yordamni davom ettirish kafolatlarini taqdim etishini taʼkidladi.

Moskva Trampning tinchlik tashabbuslarini qanday qabul qildi?

Avvalroq Kreml matbuot kotibi Dmitriy Peskov Moskva Trampning tinchlik takliflari bilan bogʻliq vaziyat kuzatilayotgani, u tahlil qilinayotgani va Tramp lavozimiga kirishganidan soʻng “aniq soʻzlar va aniq qadamlar asosida xulosa chiqarilishi”ni maʼlum qilgandi.

“Amerika Qoʻshma Shtatlari tashqi siyosatining ushbu [tajovuzkor] traektoriyasini oʻzgartirishga qodir. Ammo bu amalga oshiriladimi, qanday qilib amalga oshiriladi va agar bu sodir boʻlsa, yanvardan keyin yana koʻramiz», — deya xulosa qildi Peskov.