Фото: Reuters

Байден ва унинг вазирлари буни олдини олиши мумкинми?

Дональд Трамп АҚШ президентлиги сайловидаги ғалабасини нишонлагандан сўнг, унинг жамоаси аллақачон Украинадаги можарога тезда барҳам бериш режасини муҳокама қила бошлагани маълум бўлди. Бироқ сиёсатчи бу режасини инаугурациядан бир неча ой ўтибгина амалга ошириши мумкин. Унгача амалдаги президент Жо Байден Вашингтоннинг ташқи сиёсатини белгилашда давом этади ва у Трампга режасини амалга оширишга тўсқинлик қилиши мумкин. Давлат раҳбари маъмурияти ҳокимият топширилгунга қадар Киевни ҳар томонлама қўллаб-қувватлашда давом этишини аллақачон маълум қилган. Трампнинг режаси нимани назарда тутади? Байден маъмурияти ҳокимиятни топширишдан олдин нима қилишга улгуради?

Трампнинг янги режасининг моҳияти нимада?

Трамп маслаҳатчилари тақдим этган янги режанинг дастлабки лойиҳаси келишувларни имзолаш чоғида фронт чизиғини музлатиб қўйишни назарда тутади, яъни демилитаризацияланган буфер зона яратилиши керак. Шу билан бирга, режада қайси учинчи томон, хоҳ у БМТ тузилмаси бўладими, хоҳ бошқа хорижий давлатларнинг ҳарбийлари бу зона хавфсизлигини таъминлаши, шунингдек, ўт очишни тўхтатиш бўйича мажбуриятларнинг бажарилиши ҳақида аниқ фикрлар мавжуд эмас.

«Биз америкалик эркаклар ва аёлларни Украинада тинчликни сақлаш учун юбормаймиз. Биз бунинг учун пул тўламаймиз, яхшиси, поляклар, немислар, инглизлар ва французлардан сўранг», — дейди шахси сир қолишини истаган Трамп маслаҳатчиси.

Трампнинг режаси, шунингдек, Украинани келаси 20 йил ичида НАТОга аъзо бўлиш уринишидан воз кечишни, шу билан бирга хорижий кучлардан ҳарбий ёрдам олиш имкониятини ҳам кўрсатади.

Байден ворисининг режасига қандай жавоб бериши мумкин?

Муддати тугагунига қадар АҚШнинг амалдаги президенти Жо Байденда Трампнинг Украинага ҳарбий маблағ ажратилишини тўхтатишга қаратилган саъй-ҳаракатларини тўхтатиш ёки сезиларли даражада секинлаштириш учун бир нечта вариант бор. Трампнинг 2025 йил 20 январдаги инаугурацияси олдидан Конгресс томонидан ажратилган қолган 6 миллиард доллар маблағдан фойдаланишни тезлаштириш шулар жумласидан. Оқ уйдаги манбаларнинг «Politico» нашрига маълум қилишича, бу йўналишдаги ишлар аллақачон олиб борилмоқда.

Шу билан бирга, ушбу маблағнинг 4,3 миллиарди аллақачон ишлаб чиқарилган ва омборлардаги қурол ва жиҳозлар, яна 2,1 миллиарди эса АҚШ ҳарбий-саноат саноати компанияларига буюртмалардир. Назарий жиҳатдан, Байден яқин бир неча ҳафта ичида Пентагоннинг янги ёрдам пакетини эълон қилиш орқали бу муаммони ҳал қилиш имкониятига эга. Ҳарбий ёрдамнинг янги пакети зирҳли транспорт воситаларини ҳам, Киевга илгари етказиб берилган Ғарб артиллерия тизимлари учун зарур бўлган 155 миллиметрли ўқ-дориларни ҳам ўз ичига олиши мумкин.

Можаронинг кучайтириши ҳамда Киевнинг Россия билан тинчлик келишувларига бўлган кайфиятини пасайтириши мумкин бўлган яна бир чора — бу Украинага ATACMS тактик баллистик ракеталарини тақдим этиш ва Киевга Украина Қуролли Кучлари томонидан Россия ҳудудига чуқур зарба бериш учун улардан фойдаланишга расмий рухсат беришдир.

Бундан ташқари, Украинага ёрдамни давом эттириш масаласида Сенатдаги айрим республикачилар орасида ҳамон сезиларли қўллаб-қувватлаш мавжуд. Сенат Қуролли кучлар қўмитаси раиси лавозимига даъвогарлардан бири бўлган республикачи Рожер Уикер аллақачон Байденга «Украинани курашда қўллаб-қувватлаш учун» қурол ишлаб чиқаришни тезлаштириш таклифи билан хат йўллаган.

Байденнинг қарши чоралари иш бермаслиги мумкин?

Байденнинг Трампни тўхтатишга уринишидаги асосий тўсиқ — бу вақт. Агар унинг маъмурияти янги ҳарбий ёрдам пакети бўйича тезда келишиб олса ҳам, Украинага етказиб бериш кўп ойлар давом этиши мумкин ва агар улар 2025 йилнинг 20 январигача тугалланмаган бўлса, Трамп ҳокимиятга келганидан сўнг Байден томонидан қабул қилинган таъминот режаларини тўхтатиш ва бекор қилиш ҳуқуқига эга бўлади.

Трампнинг режаси амалга ошадими?

Трамп маслаҳатчилари томонидан эълон қилинган режада ҳозирча аниқ маълумотлар йўқ. Трамп Америка Қўшма Штатларини бўлажак келишувларни таъминлашдан узоқлаштириб, ўзини фақат музокарачи ролини қолдириш ниятида эканини инобатга олиб, Вашингтоннинг европалик ҳамкорлари АҚШ янги маъмуриятининг таклифларига рози бўлмаслиги мумкин. Ўз навбатида, Европа томонидан қўллаб-қувватланмаслиги Украинани жанговар ҳаракатларни давом эттириш фойдасига улардан воз кечишга ундаши мумкин.

Аммо АҚШ иттифоқчилари ҳам, Украина расмийлари ҳам Трамп танлов қилмагунча ҳеч қандай режа якуний эмаслигини билишади ва унинг афзал кўрган сиёсати ҳақидаги башоратлар шунчаки тахминдир.

Трампнинг келажакдаги тинчлик режаларига қарши муҳим салбий омил Конгрессдаги Республикачилар партиясидаги мухолифат бўлиб, уни АҚШдаги иммиграция ва инфляция билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилиш бўйича ташаббусларини қўллаб-қувватлаш шарти билан Украинага ҳарбий ёрдамни давом эттиришга ундаши мумкин. Трампнинг Сенат ва Вакиллар палатаси сайловларида республикачиларнинг ишончли ғалабасига қарамай, мухолифатчиларнинг позицияларини ўзгартириши эҳтимоли жуда пастлигича қолмоқда.

Январь ойига қадар Трамп ўз режасини амалга оширишдан бош тортиши ва Пентагонга Байден ташаббуси билан «Украинани қурол-яроғ билан тўлдириш ва Москвага қўшимча таъсир ўтказиш учун» етказиб беришни амалга оширишга рухсат бериш варианти ҳам бор.

Трампнинг янги режаси эскисидан нимаси билан фарқ қилади?

2023 йил январида Трамп ўзининг тинчлик режаси доирасида 24 соат ичида Украинадаги жанговар ҳаракатларни тўхтатиш бўйича музокаралар олиб бориши мумкинлигини биринчи марта айтганди. Ҳозиргача у «Москва ва Киев ўртасида битим тузиш» имконияти ҳақида умумий иборалар билан унинг асосий қоидаларини ҳеч қачон очиқламаган.

Кейинроқ у Украинадаги жанглар инсонлар ҳаётини сақлаб қолиш учун тугашини хоҳлаётганини айтганди. Бундан ташқари, Трамп АҚШнинг амалдаги президенти Жо Байденни бутун президентлик муддати давомида россиялик ҳамкасби Владимир Путин билан ҳатто мулоқот ўрнатишга ҳам уринмагани учун танқид қилди, бу эса можарони анча олдин тўхтатган бўлиши мумкин эди.

Шу билан бирга, Трамп Россия билан келишувни тезроқ тузиш йўлида Украина ҳудудий яхлитлигини қурбон қилишга тайёрлигини, бунинг эвазига можаро тугаганидан кейин ҳам ҳарбий ёрдамни давом эттириш кафолатларини тақдим этишини таъкидлади.

Москва Трампнинг тинчлик ташаббусларини қандай қабул қилди?

Аввалроқ Кремль матбуот котиби Дмитрий Песков Москва Трампнинг тинчлик таклифлари билан боғлиқ вазият кузатилаётгани, у таҳлил қилинаётгани ва Трамп лавозимига киришганидан сўнг «аниқ сўзлар ва аниқ қадамлар асосида хулоса чиқарилиши»ни маълум қилганди.

“Америка Қўшма Штатлари ташқи сиёсатининг ушбу [тажовузкор] траэкториясини ўзгартиришга қодир. Аммо бу амалга ошириладими, қандай қилиб амалга оширилади ва агар бу содир бўлса, январдан кейин яна кўрамиз», — дея хулоса қилди Песков.