Жаҳон тарихининг дурдонаси, инсоният цивилизациясининг қадимий бешикларидан бири, Буюк Ипак йўлининг илмий-маданий маркази сифатида шуҳрат қозонган қадимий Самарқанд яна бир карра дунё эътиборини ўзига қаратмоқда. Бу сафар Самарқанд 2025 йилнинг кузида БМТнинг Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ташкилоти (ЮНЕСКО) Бош конференциясининг 43-сессиясига мезбонлик қилиш шарафига муяссар бўлди. 80 йиллик тарихи мобайнида илк бор ЮНЕСКО ўзининг Париждаги қароргоҳидан ташқарида, айнан Ўзбекистоннинг маданий пойтахтида бундай юқори даражадаги анжуманни ўтказмоқда. Бу ҳодиса нафақат Самарқанд, балки бутун Ўзбекистон учун катта тарихий воқеа ҳисобланади.

ЮНЕСКОнинг Париждаги бош қароргоҳида Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати ва ЮНЕСКО ўртасидаги келишув имзоланишига бағишланган тантанали маросим бўлиб ўтди. Самарқанд энди расман Бош конференциянинг 43-сессияси ўтказиладиган жой сифатида белгиланди. Бу ижодий индустриянинг машаққатли меҳнати, халқ дипломатияси ва энг юқори даражадаги келишувлар самарасидир. Бу – жаҳон ҳамжамиятининг мамлакатимиз очиқлиги, ўзига хос анъаналари ва маданий мероси, бой тарихи, мусиқаси, адабиётига катта қизиқиши билан қараётганидан далолат.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2025 йил 12 март куни Францияга давлат ташрифи доирасида ЮНЕСКО бош директори Одри Азуле билан ўтказган учрашувида айнан шу масалага алоҳида эътибор қаратди. Учрашувда нафақат сессияга тайёргарлик кўриш ва уни муваффақиятли ўтказиш, балки ЮНЕСКО билан кўп қиррали ҳамкорликни янада ривожлантириш истиқболлари муҳокама қилинди. Бу ҳамкорлик сўнгги йилларда янги, юқори сифат босқичига кўтарилганини таъкидлаш лозим.

Давлатимиз раҳбари 2024 йил 15 март куни “2025 йилда ЮНЕСКО Бош конференцияси 43-сессиясининг Самарқанд шаҳрида ўтказилишига тайёргарлик кўриш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-128-сон қарорни имзолади. Ушбу муҳим ҳужжат сессияни юқори савияда ўтказиш учун пухта режа, аниқ чора-тадбирлар ва амалий механизмларни белгилаб берди. Келинг, ушбу қарорда назарда тутилган муҳим вазифаларни чуқурроқ кўриб чиқайлик.

ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессияси 2025 йилнинг октябрь-ноябрь ойларида Самарқанд шаҳрида ўтказилиши режалаштирилган. Бу тадбир қуйидагиларга кўра одатий халқаро анжуманлардан тубдан фарқ қилади.

Биринчидан, бу тадбир ЮНЕСКОнинг 80 йиллик юбилейига тўғри келади.

Иккинчидан, ташкилот тарихида биринчи марта бундай юқори даражадаги сессия Париждан ташқарида ўтказилади.

Учинчидан, бу тадбир Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги обрўсини оширишга, мамлакатимизнинг бой тарихий, маданий ва илмий меросини жаҳон ҳамжамиятига кенг намойиш этишга хизмат қилади.

Президентимизнинг қарорига кўра, сессияни муваффақиятли ўтказиш учун махсус ташкилий қўмита тузилган бўлиб, унга Ўзбекистон Республикаси Бош вазири бошчилик қилади. Қўмита таркибига давлат органлари, вазирликлар ва идоралар, илмий-маданий муассасалар раҳбарлари киритилган. Бу эса мазкур тадбирга давлат аҳамиятидаги масала сифатида қараш лозимлигини кўрсатади.

Қарор билан тадбирга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш бўйича “Йўл харитаси” тасдиқланган. Унда Самарқанд ва Тошкент шаҳарларида сессия билан боғлиқ қатор тадбирларни ўтказиш, транспорт, меҳмонхона ва ресторан хизматларини таъминлаш, виза, аккредитация ва хавфсизлик масалаларини ҳал этиш, шунингдек, халқаро жамоатчиликка Ўзбекистоннинг тарихий-маданий меросини тарғиб қилиш бўйича комплекс чора-тадбирлар кўзда тутилган.

Тадбир даражасини тасаввур қилиш учун бир неча рақамларни келтириш мумкин. Бош конференциянинг 43-сессиясида дунёнинг 190 дан ортиқ давлатларидан делегациялар ва 60 дан ортиқ халқаро ташкилотлар вакиллари, шу жумладан, 100 дан ортиқ давлат ва ҳукумат раҳбарлари ҳамда 130 дан ортиқ таълим, фан ва маданият вазирлари ва 3000 га яқин делегатлар иштирок этиши кутилмоқда. Бу Ўзбекистон тарихидаги энг йирик халқаро тадбирлардан бири бўлиши шубҳасиз.

Сессия доирасида ЮНЕСКО Ижроия кенгашининг мажлиси, сессиянинг ялпи мажлислари, қўмиталар мажлислари, “Давлат бошлиқлари форуми” ва вазирлар даражасидаги давра суҳбатлари, ёшлар ва қизлар форумлари ҳамда маданий тадбирлар ўтказилиши режалаштирилган. Бу анжуманлар нафақат Самарқанд, балки Тошкент, Бухоро, Хива ва Шаҳрисабз шаҳарларида ҳам ташкил этилади.

Қарорнинг энг муҳим томонларидан бири шундаки, у Самарқанд шаҳрини сессияга тайёрлаш, зарур инфратузилмани яратиш ва шаҳар қиёфасини яхшилаш бўйича аниқ чора-тадбирларни ҳам назарда тутади. Бунга кўра, Самарқанд шаҳрининг инфратузилмасини ривожлантириш ва реконструкция қилиш, муҳандислик-коммуникация тармоқларини модернизация қилиш, транспорт инфратузилмасини такомиллаштириш, шаҳар кўкаламзорлаштириш ва ободонлаштиришни янада яхшилаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар амалга оширилади.

Шунингдек қарорда белгиланганидек, ЮНЕСКО мезонлари асосида ва хорижий экспертларни жалб этган ҳолда Самарқанд шаҳрида Буюк ипак йўли давлат музейини ташкил этиш, соҳибқирон Амир Темур боғларини қайта тиклаш, Бибихоним мажмуасини реставрация қилиш, Умумжаҳон мероси рўйхатига киритилган Бухоро тарихий марказини муҳофаза қилишга қаратилган унинг мастер ва менежмент режаларини ишлаб чиқиш ишлари амалга оширилади. Бу ишлар нафақат сессияни муваффақиятли ўтказиш учун, балки сессиядан кейин ҳам Самарқандни халқаро туризм, маданият ва фан маркази сифатида ривожлантириш учун хизмат қилади.

Алоҳида эътиборга молик жиҳати шундаки, қарор билан фақатгина тадбир ўтказиш эмас, балки Ўзбекистон ва ЮНЕСКО ўртасидаги узоқ муддатли ҳамкорликни ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар ҳам назарда тутилган. Хусусан, Ўзбекистоннинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилган объектларини сақлаш ва бошқариш бўйича махсус давлат муассасаси фаолиятини такомиллаштириш, Самарқанд шаҳрида ЮНЕСКОнинг минтақавий офисини ташкил этиш имкониятларини ўрганиш, “Маданий мерослар назоратчиси (сторож)” халқаро тармоғи ташаббусини илгари суриш, Ўзбекистоннинг номоддий маданий мероси объектларини ЮНЕСКОнинг тегишли рўйхатларига киритиш бўйича ишларни давом эттириш ва бошқа муҳим вазифалар белгиланган.

ЮНЕСКО билан ҳамкорлик доирасида Ўзбекистон сўнгги йилларда қатор катта ютуқларга эришганини ҳам таъкидлаш жоиз. Ўзбекистон ташаббуси билан ахборотдан фойдаланиш ва болалар таълими масалалари бўйича муҳим резолюциялар қабул қилинди, 2024 йили таълим, маданият, рақамли ва инновацион технологиялар соҳаларида 7 та янги лойиҳани амалга ошириш бошланди. Мамлакатимиз Маданий бойликларни сақлаш ва реставрация қилиш бўйича халқаро марказга аъзо бўлди, Бухоро шаҳри “Креатив шаҳарлар тармоғи”га қўшилди, Самарқанддаги Ипак йўли университетида ЮНЕСКО кафедраси очилди.

ЮНЕСКОнинг турли махсус рўйхатларига Ўзбекистоннинг қатор маданий ва табиий объектлари – Турон чўллари ва Зарафшон-Қорақум йўлаги, ипакчилик, кулолчилик, рубоб чалиш ва ифторлик анъаналари, “Бухоро амири девонхонаси архиви”, “Туркистон альбоми”, “Худойберган Девонов фотоальбоми” киритилди. Қарорда ана шу ютуқларни янада ривожлантириш, Ўзбекистоннинг жаҳон маданияти ва илмий меросига қўшган ҳиссасини янада кенгроқ намоён этиш масалаларига алоҳида эътибор қаратилган.

Сессияни медиа жиҳатдан ёритиш масаласи ҳам қарорда кенг кўриб чиқилган. Оммавий ахборот воситалари билан ишлашга масъул шахслар рўйхати тасдиқланган бўлиб, улар ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессияси ва унга тайёргарлик кўриш жараёнларини миллий ва хорижий ОАВларда ҳар томонлама ёритиб бориш вазифасини бажаради. Бу жараёнда нафақат анъанавий ОАВ, балки ижтимоий тармоқлар, интернет платформалари ва рақамли медиа воситаларидан ҳам кенг фойдаланиш кўзда тутилган.

Ўзбекистоннинг маданий ва туристик салоҳиятини тарғиб қилиш масаласига алоҳида эътибор қаратилган. Бунинг учун Сессиянинг Самарқанд шаҳрида ўтказилиши муносабати билан «Самарқанд — жаҳон тамаддунлари чорраҳасида» китоб-альбомни ўзбек, рус, инглиз ва француз тилларида чоп этиш, почта маркалари ва конвертлар туркумини яратиш, тақвимлар ва кўргазмали тарғибот воситалари, эсдалик тангалари, кумуш ва олтин тангаларнинг муомалага чиқарилишини ташкил қилинади.

Сессия доирасида муҳокама қилинадиган асосий масалалар ҳам катта қизиқиш уйғотади. Улар орасида глобал таълим инқирози, иқлим ўзгариши ва маданий мерос ҳимояси, рақамли технологиялар ва сунъий интеллект масалалари, маданиятлараро мулоқот ва тинчлик маданиятини ривожлантириш, ёшлар ва қизлар таълимини қўллаб-қувватлаш каби долзарб масалалар бор. Ўзбекистон эса ўз навбатида, халқаро ҳамжамиятга таклиф ва ташаббуслар билан чиқишни режалаштирмоқда.

Сессияни ташкил этиш жараёнида ЮНЕСКО билан ҳамкорлик алоҳида ўрин тутади. Қарорда ЮНЕСКО Котибияти билан доимий мулоқот ўрнатиш, ташкилот экспертларини тайёргарлик жараёнларига жалб этиш, ЮНЕСКОнинг стандартлари ва талабларига тўлиқ риоя қилиш масалалари аниқ белгиланган. Бу ҳамкорлик айниқса тадбир концепциясини, сессия дастурини ишлаб чиқиш ва амалий ҳамкорлик механизмларини такомиллаштиришда муҳим аҳамият касб этади.

ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессияси Ўзбекистоннинг маданий дипломатия соҳасидаги энг йирик тадбирларидан бири бўлиши шубҳасиз. Бу тадбир орқали мамлакатимиз ўзининг жаҳон маданиятига, фанига ва таълимига қўшган ҳиссасини, ўзининг бой тарихий ва маданий меросини, замонавий ривожланиш салоҳиятини жаҳон ҳамжамиятига намойиш этади. Шунингдек, бу тадбир Ўзбекистоннинг ЮНЕСКОдаги мавқейини мустаҳкамлаш, ташкилот билан ҳамкорликни янада кенгайтириш, минтақада маданиятлараро мулоқот ва тинчлик маданиятини тарғиб қилиш учун муҳим фурсат ҳисобланади.

Қарорда белгиланган вазифалар рўёбга чиқарилиши натижасида нафақат ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессияси юқори савияда ўтказилади, балки Самарқанд шаҳри ва умуман Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги имижи янада ошади. Шунингдек, мамлакатимизнинг туризм ва маданият соҳаларига янги инвестициялар жалб этилади, халқаро маданий-гуманитар ҳамкорлик алоқалари кенгаяди.

Бундан ташқари, сессиядан кейин ҳам Самарқанд шаҳри ва Ўзбекистоннинг бошқа шаҳарларида йирик халқаро анжуманлар, фестиваллар ва форумлар ўтказиш тажрибаси ортади, бу эса мамлакатимизни халқаро туризм, маданият ва фан марказларидан бирига айлантириш йўлидаги муҳим қадам бўлади. Шу маънода, ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессиясига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш билан боғлиқ барча ишлар Ўзбекистоннинг узоқ муддатли стратегик мақсадларига хизмат қилади.

Ўзбекистон тарихида биринчи марта бундай нуфузли халқаро анжуманга мезбонлик қилиш орқали нафақат ўзининг маданий ва тарихий меросини тарғиб этмоқда, балки жаҳон маданияти, фани ва таълими ривожига ҳам муносиб ҳисса қўшмоқда. Бу эса, ўз навбатида, мамлакатимизнинг халқаро обрўсини оширишга, Ўзбекистоннинг дунё ҳамжамиятидаги тўлақонли ва фаол аъзо сифатидаги мавқейини мустаҳкамлашга хизмат қилади.

ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессияси самарқандликлар ва бутун Ўзбекистон халқи учун ҳам катта тарихий аҳамиятга эга. У юртимизнинг жаҳон цивилизациясидаги ўрни ва ролини, маданият, фан ва таълим соҳаларидаги буюк тарихий меросини намоён этиш учун ноёб имконият яратади. Шу билан бирга, бу тадбир ёш авлодимизда ўз мамлакати тарихи ва маданиятига нисбатан фахр ва ғурур ҳиссини, келажакка ишонч руҳини тарбиялашга ҳам хизмат қилади.

Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтадиган ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессиясига тайёргарлик кўриш тўғрисида”ги ПҚ-128-сон қарори – бу фақатгина бир тадбирга тайёргарлик кўриш ҳақидаги ҳужжат эмас, балки Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги мавқейини мустаҳкамлаш, жаҳон ҳамжамияти билан ҳамкорликни ривожлантириш, мамлакатимизнинг тарихий, маданий ва илмий салоҳиятини тўлиқ намоён этиш стратегиясининг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Бу қарорда белгиланган вазифалар ва чора-тадбирларнинг амалга оширилиши Ўзбекистоннинг янги тараққиёт босқичида муносиб ўрин эгаллашига, жаҳон цивилизацияси хазинасига янада муносиб ҳисса қўшишига хизмат қилади.

Нигорахон Файзуллаева,

Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети,

катта ўқитувчиси, юридик фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)