Фото: коллаж Asia-Plus

Сўнгги 22 йил ичида Россияда камида олти нафар тожик боласи этник нафрат туфайли ҳаётдан кўз юмган.

Москва вилоятидаги мактабда 10 ёшли тожик бола Қобилжон Алиевнинг ваҳшийларча ўлдирилиши фуқаролик жамиятида хавотир тўлқинини келтириб чиқарди. У кундузи, мактабда этник нафрат туфайли ўлдирилди. Россия Тергов қўмитаси қотилликда гумонланувчи 15 ёшли Россия фуқароси эканлигини эълон қилди.

Тожикистондаги тегишли органлар ушбу қотиллик тафсилотларини расман текширишни бошладилар. Тожикистон Ташқи ишлар вазирлиги мамлакатдаги Россия элчисини чақириб, унга “норозилик нотаси”ни топширди ва “ушбу фожиали воқеа бўйича шошилинч, объектив ва холис тергов ўтказилишини ва барча иштирокчилар қонунга мувофиқ жавобгарликка тортилишини” талаб қилди.

Тожикистон Ички ишлар вазири Рамазон Раҳимзода россиялик ҳамкасби Владимир Колокольцев билан телефон орқали суҳбатда ҳодисанинг сабаблари ва шароитларини кенг қамровли текширишни ва тегишли чоралар кўрилишини сўради.

Россия Ташқи ишлар вазирлиги ушбу шафқатсиз қотилликка муносабат билдирди ва Тожикистон ва марҳумнинг қариндошларига ҳамдардлик билдирди. Шунингдек, Россия томони холис ва объектив тергов ўтказилишини таъминлаш учун саъй-ҳаракатлар қилаётгани айтилди.

Бу Россияда тожикистонлик бола миллатчилар ва радикаллар томонидан этник нафрат асосида қотилликка учраган биринчи ҳолат эмас. Сўнгги 22 йил ичида Россияда тожик болаларининг камида олти нафари шафқатсизларча ўлдирилиши оммавий ахборот воситаларида ёритилди.

Миграция бўйича мутахассиснинг фикрича, бу шафқатсиз қотилликлар Россияда муҳожирларга қарши муҳитнинг ривожланиши ва ксенофобиянинг жазосиз қолиши натижасидир.

Қобилжоннинг ўлдирилиши

Ўн ёшли Қобилжон Алиев 2025 йил 16 декабрь куни Москва вилоятининг Одинцово туманидаги Успенская мактабида ўша мактаб ўқувчиси томонидан пичоқ билан ўта шафқатсизларча ўлдирилди.

Ижтимоий тармоқларда тарқалган видеода ҳужумчи, 15 ёшли Тимофей К., ҳужумдан олдин ўқувчилардан “Сиз қайси миллатдансиз?” деб сўраётгани акс этган. Мактаб қўриқчиси уни тўхтатишга ҳаракат қилади, аммо ҳужумчи унинг юзига кўздан ёш оқизувчи газ пуркайди ва пичоқлайди. Кейин ўсмир ўқувчиларга ҳужум қилади ва Қобилжонни ўлдиради.

Қотилликдан сўнг, вояга етмаган ҳужумчи ўзини синфхонага қамаб қўйган ва у ерда ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари томонидан ҳибсга олинган.

Қобилжон акаси билан бир мактабда ўқиган ва боланинг онаси ҳам айни шу мактабда фаррош бўлиб ишлаган. Болаларнинг отаси яқинда вафот этган.

Оммавий ахборот воситалари хабарларига кўра, ҳужумчининг сабаблари этник нафрат бўлган: воқеадан олдин у синфдошларига “Менинг ғазабим” деб номланган “манифест” юборган, унда у яҳудийлар, мусулмонлар, антифашистлар ва либералларга қарши таҳдид қилган.

Россия тергов қўмитаси ҳибсга олинган ўсмир ўз айбини тан олганини хабар қилди. Унга қарши қотиллик ва одам ўлдиришга уриниш айбловлари билан жиноий иш қўзғатилди (Россия Жиноят кодексининг 105-моддаси, 3-қисми; 30-моддаси, 2-қисми; 105-моддаси).

2022 йил. Далер Бобиевнинг ўлдирилиши

Беш ёшли Далер Бобиев 2022 йил декабрь ойида Екатеринбургда унинг васийлари, иккаласи ҳам Россия фуқаролари Александр ва Вероника Наумовлар томонидан ўлдирилган. Унинг жасади олти ой ўтгач, 2023 йил июнь ойида топилган.

Судда гувоҳлар Александр Наумов 5 ёшли болани бир неча бор стулга лента билан боғлаб, узоқ вақт давомида овқат бермаганини айтишган. Бу шафқатсиз қийноқ боланинг бир неча бор уйдан қочишга уринишига олиб келди.

2023 йил 26 июнда Наумовнинг рафиқаси Вероника Далернинг бедарак йўқолганини хабар қилади. Юзлаб маҳаллий аҳоли болани қидиришда иштирок этади. Унинг жасади 2023 йил 29 июнда васийларининг уйи яқинидаги сумкада яширинган ҳолда топилди. Бола 2022 йил декабрь ойида ўлдирилгани аниқланди.

2024 йилнинг сентабрь ойида Александр Наумов болани шафқатсизларча қийноққа солгани учун 5 йилга озодликдан маҳрум қилинди. 2025 йил июль ойида Вероника Наумова болани ўта шафқатсизларча ўлдиргани учун 24 йилга озодликдан маҳрум қилинди.

2018 йил. Хувайдо Тиллозоданинг ўлдирилиши

5 ёшли Хувайдо Тиллозоданинг ўлдирилиши Россияда тожик болаларига қарши энг шов-шувли жиноятлардан бирига айланди. Москва вилоятининг Серпухов туманида у аввал зўрланган, кейин эса ўлдирилган.

Оммавий ахборот воситалари хабарларига кўра, 2018 йил 22 июлда Хувайдо Тиллозода уйи яқинидаги ўйин майдончасидан ғойиб бўлган ва эртаси куни унинг жасади спорт сумкасида топилган. Суд-тиббий экспертиза қиз аввал зўрлангани ва кейин пичоқлаб ўлдирилганлигини аниқлайди.

Хувайдо оиласининг қўшнисида яшовчи 28 ёшли Россия фуқароси Александр Семин жиноятда айбланган. Бироқ, номаълум сабабларга кўра, унинг иши қарийб беш йилга чўзилган. Охир-оқибат, 2023 йил март ойида суд уни 24 йилга озодликдан маҳрум қилди, аммо 2023 йил сентябрь ойида апелляция суди Семинни умрбод қамоқ жазосига ҳукм қилди.

2015 йил. Умарали Назаровнинг ўлими

Беш ойлик Умарали Назаровнинг Россия хавфсизлик кучлари томонидан “рейд” натижасида ўлими 2015 йилнинг энг оғир воқеаларидан бири бўлганди. Ўша йилнинг 13 октябрь куни эрталаб Санкт-Петербургдаги Федерал Миграция Хизмати ходимлари Тожикистон фуқароси Зарина Юнусовани беш ойлик ўғлидан ажратиб, ҳибсга олишди.

Бир неча соатдан кейин, ўша куни ярим тунда, бола Цимбалин болалар касалхонасида номаълум шароитларда вафот этди. Суд-тиббий экспертларининг фикрига кўра, ўлим сабаби цитомегаловирус инфекцияси бўлган. Бироқ, ўлимидан бир неча соат олдин, касалхонага ётқизилганида, боланинг аҳволи қониқарли деб топилган.

Бир ой ўтгач, 16 ноябрь куни боланинг жасади Душанбега олиб келинди ва ўша куни Файзобод туманида дафн қилинди. Қариндошлари онасининг ҳибсга олинишидан олдин бола соғлом бўлганини айтишган. Тожикистон расмийлари Душанбеда қўшимча тиббий кўрик ўтказишга ваъда беришди, аммо уларни аэропортда давлат органлари вакилларидан ҳеч ким кутиб олмаган.

Бу воқеа ҳеч қачон тўлиқ текширилмади ва боланинг ўлими учун ҳеч ким жавобгарликка тортилмади. Шу билан бирга, Умаралининг онаси Зарина Юнусова Россиядан беш йилга депортация қилинди.

2004 йил. Хуршеда Султонованинг ўлдирилиши

Тўққиз ёшли Хуршеда 2004 йил 9 февралда Санкт-Петербургда миллатчилар томонидан ўлдирилди ва бу Тожикистон фуқаролик жамиятининг кескин норозилигига сабаб бўлди.

Ўша йилнинг 9 февраль куни бир гуруҳ миллатчи ўсмирлар 35 ёшли Юнус Султонов, 11 ёшли Акобир Ниёзов (Юнуснинг жияни) ва тўққиз ёшли Хуршеда — уч нафар Тожикистон фуқаросига ҳужум қилишди. Ҳужум пайтида улар: “Россиядан даф бўлинг!” деб бақиришди.

Натижада қиз 11 та пичоқ жароҳати туфайли воқеа жойида вафот этди, отаси ва жияни эса оғир жароҳат олди, аммо тирик қолди.

Фожиадан сўнг, оммавий ахборот воситалари бу воқеани “миллатчи скинхедлар томонидан тожик қизининг ўлдирилиши” деб аташди ва Россияда ксенофобияга қарши мунозаралар ва норозилик намойишлари кучайди. Бироқ, ўнлаб гумондорлар орасидан фақат бир нечта ўсмирлар ҳибсга олиниб, “безорилик” учун қисқа муддатга — 1,5 йилдан 5,5 йилгача қамоқ жазосига ҳукм қилинди.

Етти йил ўтгач, 2011 йилда ушбу миллатчи жиноий гуруҳнинг 12 аъзоси ҳибсга олиниб, бир нечта қотилликларда, жумладан, 9 ёшли Хуршеданинг ўлдирилишида айбланиб, 7 йилдан 11,5 йилгача қамоқ жазосига ҳукм қилинди.

2003 йил. Нилуфар Сангбоеванинг ўлдирилиши

Беш ёшли Нилуфар Сангбоева 2003 йил 23 сентябрда Санкт-Петербургдаги Дачное темир йўл вокзалида ўлдирилган. Бу Россияда этник нафрат туфайли тожик боласининг ўлдирилиши бўйича биринчи хабар қилинган ҳолат эди.

Ўша куни бир гуруҳ нацистлар беш ва етти ёшли икки қизни оналарининг кўз ўнгида калтаклашган. ОАВ хабарларига кўра, ҳужумчилардан бири Дмитрий Хайрутдинов Нилуфар Сангбоеванинг бошига темир парчаси билан 10 марта урган ва танасига 40 марта пичоқ санчган. Қиз ўша куни кечқурун касалхонада вафот этган.

Бир йил ўтгач, 2004 йил декабрь ойида Санкт-Петербург шаҳар суди икки судланувчини 10 йилга, бир кишини етти йилга ва қолган иккитасини икки ярим йилга озодликдан маҳрум қилди. Бундан ташқари, яна икки судланувчига беш ва олти йилга шартли равишда озодликдан маҳрум қилиш жазоси берилди. Жиноят расман этник нафрат туфайли содир этилган деб тан олинди.

“Миллатчилар ва радикаллар томонидан тожик болаларининг шафқатсизларча ўлдирилиши Россияда муҳожирлардан қўрқиш муҳити ва миллатчиликнинг жазосиз қолиши натижасидир”

Миграция бўйича мутахассис Шуҳрат Латифийнинг фикрича, миллатчилар ва радикаллар томонидан тожик болаларининг шафқатсизларча ўлдирилиши Россияда муҳожирлардан қўрқиш муҳити ва миллатчиликнинг жазосиз қолиши натижасидир.

Унинг қўшимча қилишича, Россиянинг сиёсий, оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларида муҳожирларга нисбатан салбий муносабатларнинг ривожланиши радикализмга ва зўравонликнинг кучайишига олиб келмоқда.

“Қобилжон ўлдирилганидан кейин 24 соат ичида 1700 дан ортиқ одам интернетда Тимофей К.нинг шафқатсиз ҳаракатини қўллаб-қувватлади. Бу шуни кўрсатадики, баъзи ўсмирлар аллақачон жиддий хавф туғдирадиган миллатчилик мафкураси таъсирида”, — дейди Латифий.

Унинг сўзларига кўра, муҳожирлардан қўрқиш жамиятда нормага айланганда, бу ёшларнинг хатти-ҳаракатларига бевосита салбий таъсир қилади.

Мутахассис бундай жиноятларнинг кўпайишига учта омил сабаб сифатида кўрсатади:

- профилактика чораларининг йўқлиги;

- камситишга қарши таълимнинг йўқлиги;

- жиноятчиларни ўз вақтида жавобгарликка тортмаслик.

Унинг қўшимча қилишича, янги назорат чоралари, жумладан, Россия Ички ишлар вазирлигига хорижлик болалар ҳақидаги маълумотларни узатиш қўрқув муҳитини ва муҳожирларга нисбатан стигматизацияни кучайтиради.

“Миграцияга қарши ташвиқотни чеклаш ва нафратни қўзғатганлик учун амалдорларни жазолашнинг аниқ механизми яратилмагунча, радикализмнинг таъсири фақат кучаяди”,— дейди мутахассис.

Латифий шунингдек, Россияда этник нафратга қарши кураш ҳали давлат даражасида устувор вазифа сифатида тан олинмаганлигини таъкидлайди. Нафрат ва ксенофобияни қўзғатишни жазоловчи қонунлар мавжуд бўлсада, уларнинг ижроси “ноқонуний ва танлаб” амалга оширилмоқда. Айнан шу жазосизлик радикал гуруҳларга эркин ва жасорат билан фаолият юритишга имкон беради.