Замонавий жамиятда телевизор пульти, соат ва бошқа қурилмалар учун ишлатадиган батарейкаларимиз кундалик ҳаётимизнинг ажралмас қисмига айланиб улгурган. Узлуксиз энергия манбаи сифатида қўлланиладиган батарейкалар, уларнинг қулайлиги ва кўчма хусусиятлари туфайли жуда кенг тарқалган. Бироқ, батарейкалар таркибидаги зарарли кимёвий моддалар билан боғлиқ атроф-муҳитга таъсир масалаларини эътиборсиз қолдириш мумкин эмас.

Бу энергия манбалари кичкина бўлишига қарамай, зарари анчагина. Чиқиндига ташланган батарейканинг устки қопламаси турли ташқи таъсирлар (иссиқ, эрозия) натижасида эрийди ва унда сақланувчи кадмий, симоб, никел, рух, қалай, магний каби заҳарли моддалар «озодликка чиқади».

Битта батарейка 20 метр квадрат ер, 400 литр сув, иккита дарахт, 1та типратиканни заҳарлашга етадиган зарарга эга. Батареядан узоғи билан 3 ой фойдаланилади, ва у 100 йилдан кейин парчаланади, парчаланганда ҳам бутунлай йўқ бўлиб кетмайди. Батарейкадан ҳавога кўтариладиган ва сувга аралашадиган заҳарли моддалар кишида ўпка саратони, ҳазм тизими аъзолари касалликлари, суяк хасталикларини келтириб чиқариши мумкин. Батарейкаларни бола ўйнаб, оғзига солишига мутлақо йўл қўймаслик керак.

Европа давлатларида ишлатиб бўлинган батарейкалар утилизация қилиш (қайта ишлаш) учун йиғиб олинади. Бунинг учун барча дўконлар ва муассасаларда махсус идишлар ажратилган. Савдога чиқариладиган янги батарейкаларнинг нархига утилизация чиқимлари ҳам қўшиб ҳисобланади, маълум фоиз устама қўйилади. Агар харидор янги батарейка хариди чоғида ишлатилган батарейкаларни тақдим этса, муайян чегирмага эга бўлади. Ғарб давлатларида ишлатилган батарейкаларнинг 50 фоиздан ортиғи утилизация қилинади. Мисол учун, Германияда автомобиль эгаси янги аккумулятор сотиб олмоқчи бўлса, эскисини топшириши шарт, акс ҳолда жаримага тортилади. Энергия манбаларини ўзбошимчалик билан йўқотишга йўл қўйилмайди. Қувват берувчи батареялар ва аккумуляторлар таркибида қайта ишлашга яроқли қисмлар кам миқдорни ташкил этади. Лекин йиғиб олинган яроқсиз батарейкаларни қайта ишлаш орқали янги батарейкалар, пластик, қора қалам, металл, қоғоз, ўғит, автомобиьл шиналари учун қопламалар олиш мумкин.

«Чиқиндилар тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 22-моддасида «Ўзбекистон Республикасида утилизация қилиш учун тегишли технологиялар мавжуд бўлган чиқиндиларнинг кўмиб ташланишига йўл қўйилмайди», дейилган. Батарейкалар ҳам утилизация қилинадиган чиқиндилар сирасига киради, аммо Ўзбекистонда батарейкаларни қайта ишлаш бўйича технологияларга эга бўлган бирорта корхона мавжуд эмас.

Батарейкалар қайта ишланмайдиган бўлса, уларни саралашдан наф йўқ деб ўйлашингиз мумкин. Аммо сараланган чиқиндиларни қайта ишлаш бутун дунёда қўлланаётган тенденция, бу орқали хомашё сарфини камайтириш ҳамда экологияга етадиган зарарни минималлаштириш мумкин. Атроф-муҳитга етказадиган зиёнини инобатга олган ҳолда батарейкаларнинг қайта ишланиши масаласини ҳам қисқа муддатларда ҳал қилиш талаб этилади. Утилизация бўйича ҳали керакли тизим ишга туширилмаган бўлса ҳам, батарейкаларни умумий чиқиндига қўшмаслик тавсия этилади. Уларни алоҳида жамлаб, чиқиндини йиғиш пунктларига топширган маъқул. Батарейкалар алоҳида жамланса, уларни йўқ қилиш ва қайта ишлаш учун муқобил ечим изланса нур устига нур бўларди.

Батарейкаларни қайта ишлаш ва утилизация қилишнинг глобал аҳамияти ўсиб борар экан, атроф-муҳит муҳофаза қилиш идоралари, компаниялар ва фуқароларнинг ҳар бири бу муаммога масъулият билан ёндашиши зарур. Батарейкаларнинг тўғри бошқарилиши нафақат бугунги кунда, балки келажак авлодлар учун ҳам табиий ресурслар ва экотизимни муҳофаза қилишда ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Бизнинг ҳаракатларимиз экологик мувозанатни сақлаш ва атроф-муҳит саломатлигини таъминлашга ёрдам беради.

Ферузбек САЙФУЛЛАЕВ,

экофаол.