Иллюстратив фото

Россия президенти Владимир Путин ва АҚШ президенти Дональд Трамп иккинчи расмий телефон мулоқотини ўтказди. Москва ва Вашингтон музокараларни «самарали» деб баҳолади. Икки давлат раҳбарлари Украина келишувидан тортиб, ўзаро манфаатли иқтисодий ҳамкорлик ва хоккей ўйинларигача бўлган кенг кўламли масалаларга тўхталди. Москва ва бутун дунёда ушбу мулоқотни қандай баҳолади?

Россия президенти Владимир Путин 18 март, сешанба куни кечқурун америкалик ҳамкасби Дональд Трамп билан телефон орқали мулоқот қилди. Суҳбат АҚШ ва Россия президентларининг телефон суҳбатлари тарихидаги энг узоқ давом этган суҳбатга айланди ва тахминан икки ярим соат давом этди.

Кремль «раҳбарлар Украина атрофидаги вазият бўйича очиқ фикр алмашишни давом эттирди», деди. Владимир Путин, шунингдек, Дональд Трампга жанговар ҳаракатлар ва инсоний йўқотишларга чек қўйишга қаратилган саъй-ҳаракатлари учун миннатдорчилик билдирди.

«Россия президенти америкалик ҳамкорлари билан ҳар томонлама, барқарор ва узоқ муддатли бўлиши керак бўлган вазиятни ҳал қилишнинг мумкин бўлган йўлларини чуқур ўрганиш учун ҳамкорлик қилишга тайёрлигини маълум қилди. Ва, албатта, инқирознинг асосий сабабларини, Россиянинг хавфсизлик соҳасидаги қонуний манфаатларини бартараф этиш зарурлигини ҳисобга олинади», — дейилади Кремль баёнотида.

Бундан ташқари, Путин Трампнинг можаро томонларига 30 кун давомида энергетика инфратузилмаси объектларига ҳужумлардан ўзаро тийилиш таклифига рози бўлди. Россия раҳбари, шунингдек, Қора денгизда навигация хавфсизлиги бўйича ташаббусни амалга ошириш бўйича музокараларни бошлашга тайёр.

«Можаро авж олишининг олдини олиш ва уни сиёсий ва дипломатик йўллар билан ҳал қилиш йўлида ҳаракат қилишнинг асосий шарти хорижий ҳарбий ёрдамни тўлиқ тўхтатиш ва Киевга разведка маълумотларини тақдим этиш бўлиши керак. Путин шунингдек, 19 март куни Россия ва Украина томонлари ўртасида маҳбуслар алмашинуви амалга оширилишини маълум қилди – 175 нафарга 175 нафар ва хайрихоҳлик белгиси сифатида оғир яраланган 23 нафар украиналик ҳарбий хизматчи ватанига қайтарилади», — дейилади Кремль сайтидаги материалда.

Ўз навбатида, Оқ уй музокаралар якунлари бўйича «икки етакчи ҳам АҚШ ва Россия ўртасидаги икки томонлама муносабатларни яхшилаш муҳимлигини таъкидлаганини» таъкидлади.

«АҚШ ва Россия ўртасидаги икки томонлама муносабатларнинг яхшиланиши тинчликка эришилгандан сўнг катта иқтисодий битимлар ва геосиёсий барқарорликни ўз ичига олган муҳим фойда келтириши мумкин», — дейилади ОҚ уй баёнотида.

Трампнинг ўзи Путин билан музокаралар якунланганидан кейин «Truth Social» платформасида шундай пост ёзди:

«Россия президенти Путин билан бугунги телефон суҳбатим жуда яхши ва самарали бўлди. Биз барча энергетика объектларида зудлик билан ўт очишни тўхтатишга келишиб олдик. Биз тўлиқ ўт очишни тўхтатишга эришиш ва охир-оқибат Россия ва Украина ўртасидаги бу даҳшатли урушни тугатиш учун тезда ҳаракат қиламиз».

Катта силжишлар

Россия Давлат Думаси президентларнинг бундай узоқ ва кенг қамровли музокаралари «икки томонлама муносабатларда катта силжишлар бошланганидан» дарак беради, деб ҳисоблайди. Бу ҳақда Думанинг халқаро ишлар қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Алексей Чепа айтиб ўтди.

«Агар якуний баёнотларни таҳлил қиладиган бўлсак, Трамп ва Путин моҳиятан эълон қилинган мавзулар – тинчлик музокаралари зарурати, ўққа тутишни тўхтатиш имконияти ва икки томонлама муносабатлар ҳақида гаплашганини кўришимиз мумкин. Яъни, музокаралар ҳақиқатан ҳам яхши тайёрланган ва муҳокама қилинадиган барча мавзулар батафсил ишлаб чиқилган. Трамп ва Путин ваъдаларини бажардилар ва бу бир-бирига ишониш учун жуда муҳим», — деди депутат.

Унинг қайд этишича, Путин Трампнинг айрим илтимосларини бажарганида АҚШ президентига ҳурмати ва АҚШ билан мулоқотни давом эттириш истагини намоён этган:

«Трамп Владимир Владимировичдан Курск вилоятида қуршовда қолганларнинг ҳаётини сақлаб қолишни сўради ва Москва бунга рози бўлди. Таслим бўлишга тайёр бўлган ва ўз ҳаётини сақлаб қолмоқчи бўлганлар бу имкониятга эга бўладилар. Москва ва Вашингтон, шунингдек, 175 нафардан 175 нафаргача маҳбуслар алмашинувини эълон қилди, бу шунингдек, агар Москва бирор нарса ваъда қилса, у албатта амалга ошишини англатади».

Қўнғироқ чоғида Трамп ва Путин ҳар икки томонни ташвишга солаётган бир қатор масалаларни, хусусан, Яқин Шарқдаги вазият ва дунёдаги умумий хавфсизлик масалаларини муҳокама қилган. Чепанинг фикрича, бу Вашингтон ва Москва фикр алмашишни бошлаганидан далолатдир.

«Икки етакчининг стратегик ядро қуроллари тарқалишини тўхтатиш масаласига тўхталиши муҳим, деб ўйлайман. Биз сўнгги ойларда АҚШ қуролларини жойлаштиришга тайёр бўлган поляклар, эстонияликлар ёки финлардан бу борада кўплаб баёнотларни эшитдик. Ядро қуролларининг тарқалиши бутун дунё учун хавф туғдираётганини кўрсатиб, Трамп ва Путин гўё бу мавзуни ёпди», — деди депутат.

У АҚШ ва Россияни қизиқтирган масалаларни муҳокама қилишда ижобий динамикани қайд этди. Путин ва Трамп иқтисодиёт ва энергетика соҳасидаги ҳамкорликни муҳокама қилди, бу масалалар аввалроқ Истанбул ва Ар-Риёдда муҳокама қилинган эди.

«Биз яқинлашув аста-секинлик билан юз бераётганини кўряпмиз. Иккала томонни ҳам ташвишга соладиган жуда кўп масалалар бор ва уларнинг барчаси эътиборни талаб қилади. Санкциялар бир кечада олиб ташланишини ва ҳаммаси нормал ҳолатга қайтишини кутмаслигингиз керак. Бироқ, Москва ҳам, Вашингтон ҳам музокаралар жуда муваффақиятли ўтгани ва катта муваффақиятларга эришилганини таъкидлади», — деди Чепа.

Унинг таъкидлашича, томонлар келажак учун ўзига хос пойдевор яратган.

«Ҳали қилиниши керак бўлган ишлар кўп, аммо биз аниқ айтишимиз мумкинки, Украинадаги можаро ва икки томонлама АҚШ — Россия масалаларини ҳал қилиш бошланди», — дея хулоса қилди Чепа.

Узоқ ва машаққатли жараён

Сиёсий ахборот маркази директори ўринбосари, сиёсатшунос Анастасия Гафарова телефон суҳбати давомида ўта муҳим қарорлар қабул қилиш учун аслида ҳеч қандай шарт-шароит йўқлигини таъкидлади, шунинг учун музокаралар якунида алоҳида муҳим дақиқаларни ажратиб кўрсатиш қийин.

«Энергетика инфратузилмаси объектларига зарба беришдан бош тортиш бўйича жуда кам аниқликлар мавжуд ва Қора денгиздаги деэскалация ҳақида баъзи маслаҳатлар мавжуд. Бу ерда музокараларнинг ўзи, уларнинг давомийлиги ва кенг кўламли мавзуларга тўхталгани муҳимроқ, яъни Украина ҳақиқатан ҳам жараённинг бир қисми, асосийси бўлмаса, ҳайрон бўлмайман», — деди сиёсатшунос.

Унинг таъкидлашича, Россия ўзининг дипломатик услубига содиқ қолган ва тўғридан-тўғри жавоб бермаган. Моҳиятан европаликлар Трамп орқали ўрнатмоқчи бўлган ўт очишни тўхтатиш формати инкор этилган.

«Музокаралар жуда узоқ давом этди, чунки бу ҳақиқатан ҳам томонлар ўртасидаги мураккаб ва кўп қиррали мулоқотдир. Бу жараённинг симуляцияси эмас. Томонлар жуда кўп саволларга эга ва улар муҳокама қилишни талаб қилади. Трамп можарони, юмшоқ қилиб айтганда, реал бўлмаган муддатларда ҳал қилишга ваъда бериб, ўзини тузоққа туширди. Энди у узоқ ва машаққатли жараённи назарда тутувчи воқелик билан юзма-юз туришга мажбур бўлди», — деди Гафарова.

Сиёсатшуноснинг фикрича, кейинги қадам аввалроқ муҳокама қилинган мавзулар бўйича мақсадли иш олиб бориш учун ишчи гуруҳлар ташкил этиш ва икки томон ўртасидаги мулоқотни давом эттириш бўлади.

Кузатувчиларнинг реакцияси қандай?

Европа етакчилари ўт очишни тўхтатиш йўлидаги «биринчи қадам»ни олқишлади, бироқ Украина ва Европа вакилларининг музокараларда иштирок этиши ҳақидаги талабларини такрорлади.

Берлинда Франция президенти Эммануэль Макрон билан ўтказган матбуот анжуманида Германия канцлери Олаф Шольц Россиянинг Украина энергетика инфратузилмасига ҳужумларини тўхтатиш ҳақидаги келишув «яхши бошланиш» ва муҳим биринчи қадам бўлса-да, «Украинасиз ҳеч қандай келишув бўлиши мумкин эмас» деди.

«Кейинги қадам Украинада тўлиқ ва имкон қадар тезроқ ўт очишни тўхтатиш бўлиши керак», — деди Шольц.

Британиянинг «Sky News» нашри Трамп ва Путин эришган келишувлар яқинда Владимир Зеленский томонидан баён этилган режадан унчалик фарқ қилмайди, деб ҳисоблайди — ҳаво урушини тугатиш билан бошланадиган босқичма-босқич келишув.

«Бу ҳавода ва денгизда ўт очишни тўхтатишга ўхшайди. Энергетика инфратузилмасига ҳаво ҳужумлари тўхтайди ва Қора денгиздаги ҳарбий ҳаракатлар кейинроқ тўхташи мумкин», — дейди «Sky News» мудофаа таҳлилчиси Майкл Кларк.

Шу билан бирга, «Sky News» мақоласида таъкидланишича, Зеленскийнинг музокараларда иштирок этмагани кўп нарсадан далолат беради: «Дипломатик доираларда қадимий гап бор: «Агар столда бўлмасанг, меньюдасан». Ва менга ишонинг, Украина меньюда»

Ўз навбатида, Американинг «The New York Times» газетаси музокаралар натижаси «Трампнинг умидларини оқламади», деб ёзади, у аввалроқ Украинада тинчлик ўрнатишга бутунлай эришиш мумкинлиги ҳақида оптимистик башорат қилган эди.

Якуний баёнотлар эълон қилинишидан аввал ҳам Россия ва АҚШ президентлари ўртасидаги суҳбат БМТ томонидан ижобий баҳоланган эди. Ташкилот АҚШ ва Россия раҳбарлари ўртасида суҳбат ўтказиш ва алоқаларни сақлаб қолиш ҳақиқатининг муҳимлигини тан олди.

«Суҳбатнинг ўзи муҳим деб ҳисоблайман. АҚШ ва Россия раҳбарларининг бир-бири билан алоқада бўлиши муҳим, биз буни қадрлаймиз», — дейди БМТ Бош котиби матбуот котиби ўринбосари Фарҳан Ҳақ.

Путин ва Трамп ўртасидаги суҳбат жаҳон оммавий ахборот воситаларининг алоҳида эътиборини тортди. Американинг «CNN» телеканали суҳбат тугаганидан кўп ўтмай, рус манбасига таяниб, уни «жуда яхши» деб атади. Аввалроқ телеканал журналистлари тўғридан-тўғри суҳбат якунида АҚШ президенти Украинада тинчликка эришишга қай даражада қодирлигини кўрсатишини таъкидлаган эди.

Турли мамлакатларнинг оммавий ахборот воситалари икки давлат раҳбарлари ўртасидаги мулоқотнинг алоҳида аҳамиятини эътироф этиб, унинг натижаларини энг кутилгани деб атади. Масалан, Германиянинг «Bild» нашрининг таъкидлашича, қўнғироқ «бир неча кун давомида катта ташвиш билан кутилган».

«Kronen Zeitung» газетаси эса «Бу телефон суҳбати дунёдаги энг муҳими ҳисобланади», деб ёзди.