Illyustrativ foto

Yevropada muzlatilgan Rossiya aktivlari bilan bogʻliq sud jarayoni boshlandi. Vengriya Bryussel rasmiylarining bloklangan mablagʻlardan tushgan daromadni Kiyevga oʻtkazish qaroriga qarshi chiqdi. Ammo Budapeshtning ovoziga eʼtibor berilmadi. Endilikda nafaqat Moskvaning pullari, balki “Koʻhna qitʼa” ning demokratik tamoyillari ham xavf ostida.

“Portfolio” nashrining yozishicha, Vengriya hukumati Yevropa Ittifoqi Kengashining Rossiyaning muzlatilgan aktivlaridan tushgan daromadning deyarli yuz foizini Yevropa tinchlik jamgʻarmasiga yoʻnaltirish toʻgʻrisidagi qaroriga norozilik bildirgan.

Gap shundaki, Yevropa Ittifoqi va G7 davlatlari Rossiyaning 300 milliard yevroga yaqin mablagʻini bloklab qoʻygan. Taxminan 200 milliard Yevropada, asosan, dunyodagi eng yirik hisob-kitob tizimlaridan biri boʻlgan Belgiyaning “Euroclear” hisoblarida saqlanmoqda. Bu aktivlar yiliga uch-besh milliard daromad keltiradi. Yevropa tinchlik jamgʻarmasi allaqachon Kiyevga 11 milliarddan ortiq pul oʻtkazgan.

Budapesht joriy yilning iyul oyida Lyuksemburgdagi Yevropa Bosh sudiga Yevropa Ittifoqi Kengashi va Yevropa tinchlik jamgʻarmasiga qarshi daʼvo arizasi bilan murojaat qilgandi. Vengriya darhol “tinchlik tashabbusi”ga qarshi chiqdi, biroq veto chetlab oʻtildi, chunki bu mamlakat “hissa qoʻshuvchi davlat” boʻlmaganligi sababli, goʻyo ovoz berishda ishtirok etish huquqiga ega emas. Ish esa endi koʻrib chiqila boshlandi.

Ekspertlar fikricha, Yevropa Ittifoqi Kengashi va Yevropa tinchlik jamgʻarmasi harakatlarining qonuniyligi haqiqatan ham shubhali. Yaʼni Yevropa Ittifoqining asosiy tamoyillari, xususan, tenglik va har kimning fikrini hisobga olish buzilgan. Agar Vengriya ishda yutqazsa, xavfli pretsedent yuzaga keladi va mamlakat veto huquqini amalda yoʻqotadi.

Boshqa tomondan, koʻp narsa mablagʻlarni taqsimlashning oʻziga xos huquqiy asoslariga bogʻliq. Baʼzi hollarda Kengash va Yevropa Ittifoqi fondlari konsensusni talab qilmaydi; malakali yoki oddiy koʻpchilik yetarli.

“Vengerlar, ularning fikricha, bir ovoz qoidalarini buzadigan yoki byudjet vakolatlarini qayta taqsimlovchi tartib-qoidalarga qarshi chiqmoqdalar. Bu yerda yordamning tabiati qanday aniqlangani muhim. Lekin tashqi siyosat va mudofaa masalalari odatda konsensusni talab qiladi”, — deydi huquqshunos Kseniya Zaitseva.

Rossiya xalqlar doʻstligi universiteti Iqtisodiyot fakulteti dotsenti Sergey Zaynullinning aytishicha, bu ishning Yevropa sudidagi istiqbollari juda shubhali.

“Soʻnggi yillarda Yevropa Ittifoqi milliy qonunchilik, umumevropa meʼyorlari va hatto xalqaro huquqni ochiqchasiga eʼtibordan chetda qoldirdi. Bunga misollar koʻp: mablagʻlarni oʻgʻirlashdan tortib, nafaqat Yevropa Ittifoqi doirasidagi saylovlarga aralashishgacha”, — deydi u.

Siyosatshunos Dmitriy Matyushenkovning qoʻshimcha qilishicha, bu holda ular Lissabon shartnomasiga koʻra, koʻpchilik qarorni talab qilganda, boshqa fikrni eʼtiborsiz qoldirishga ruxsat berilganidan foydalanishlari mumkin. Bu ovoz berishda ishtirok etmayotgan mamlakat uchun majburiyatlarni keltirib chiqarmaydi, biroq ayni paytda unga ushbu mexanizm doirasida hech qanday huquqlar bermaydi.

“Sud, ehtimol, Yevropa Ittifoqining kengayishi bilan toʻliq konsensusga erishish tobora qiyin vazifaga aylanib borayotganini taʼkidlaydi, shuning uchun bundan chetga chiqish qonuniy deb tan olinishi kerak”, — deya hisoblaydi u.

Agar sud Vengriya tarafida boʻlsa, Ukrainaga keyingi moliyaviy transhlar toʻxtatiladi va allaqachon oʻtkazilgan mablagʻlar qaytarilishi kerak. Ammo bu juda dargumon, chunki Kiyev uzoq vaqtdan beri toʻlovga qodir emas. Ukrainaning uzoq yillik qarzi katta ehtimol bilan hisobdan chiqariladi.

Ekspertlarga koʻra, bu yerda pretsedent muhim, chunki sud qarori nafaqat Ukraina kontekstida, balki boshqa har qanday tashqi siyosat masalalarida ham amal qiladi.

“Ushbu sud jarayoni Ukrainani moliyalashtirish doirasidan ancha uzoqqa boradi. Yevropa Ittifoqi faoliyatining asosi — milliy oliy institutlar va davlat suvereniteti oʻrtasidagi muvozanat taʼsir koʻrsatadi. Yevropa Ittifoqi yakdillik tamoyilini saqlab qoladimi yoki koʻpchilik qarorlarni maxsus mexanizmlar orqali qabul qiladigan tizimga oʻtadimi yoki yoʻqmi, aniq boʻladi” — deydi Matyushenkov.

Taʼkidlanishicha, Vengriyaning magʻlubiyati milliy hukumatlarni zaiflashtiradi.

Siyosatshunosning qoʻshimcha qilishicha, ushbu sud jarayoni Yevropa integratsiyasi gʻoyasining oʻzi barbod boʻlayotganini va qonun qonuniylik kafolati boʻlish oʻrniga, aslida Yevropa Ittifoqining boshqaruvchi davlatlar guruhi manfaatlarini himoya qilish vositasiga aylanib borayotganini isbotlaydi.

Umuman olganda, ekspertlarning fikricha, natijadan qatʼi nazar, sud jarayoni Yevropa Ittifoqida chuqur boʻlinishni koʻrsatadi.