Global iqlim oʻzgarishi, atrof-muhit ifloslanishi, maishiy va sanoat chiqindilarining tobora ortib borishi, suv resurslari tanqisligi, bioxilma-xillikning yoʻqolishi natijasida dunyoda ekologik vaziyat tobora keskinlashib bormoqda.

Bunday sharoitda mamlakatimizda atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologik vaziyatni sogʻlomlashtirishga qaratilgan qator qonunlar, qonunosti hujjatlari, davlat dasturlari qabul qilinishi va ularning ijrosi boʻyicha izchil ishlar olib borilayotgani, bu ishlarda keng jamoatchilikning faol ishtirok etishi beqiyos ahamiyat kasb etayotir.

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada ham yurtimiz bebaho tabiiy boyliklarini koʻpaytirish hamda hozirgi va kelajak avlodlar uchun asrab-avaylash, atrof-muhit musaffoligini saqlash, fuqarolarning ekologik huquqlarini taʼminlashga qaratilgan normalar oliy darajada oʻz aksini topdi.

Davlatimiz rahbarining Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi 78-sessiyasidagi nutqida dunyoda keskin ekologik vaziyat, xususan, uchta inqiroz, yaʼni iqlim oʻzgarishi, bioxilma-xillik yoʻqolishi va atrof-muhit ifloslanishi kuchayib borayotganligiga eʼtibor qaratgani yanada ahamiyatlidir.

Albatta ushbu masalaga bu darajada katta eʼtibor qaratilgani bejiz emas. Chunki keyingi 30 yilda mintaqamizda havo harorati bir yarim gradusga koʻtarildi. Bu – dunyodagi oʻrtacha isishdan ikki karra koʻp, degani. Oqibatda muzliklar umumiy maydonining qariyb uchdan bir qismi yoʻqolib ketdi. Agar ushbu tendensiya saqlanib qolsa, yaqin yigirma yilda mintaqamizdagi ikkita yirik daryo – Amudaryo va Sirdaryo oqimi 15 foizga qisqarishi mumkin. Jon boshiga suv bilan taʼminlanish darajasi 25 foizga, qishloq xoʻjaligi ekinlari hosildorligi esa 40 foizga kamayishi kutilmoqda.

BMT bosh Assambleyasida Oʻzbekiston bu vaziyatdan kelib chiqqan holda, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining Suv resurslari boʻyicha maxsus vakili lavozimi taʼsis etilishini qoʻllab-quvvatlashi maʼlum qilindi. Shuningdek, Markaziy Osiyo suvni tejaydigan texnologiyalar platformasini yaratish jarayonida “Birlashgan Millatlar Tashkiloti – suv resurslari” mexanizmini ishga solib, eng ilgʻor texnologiyalarni jalb etish va tatbiq qilish taklif etildi.

Tahlillarga koʻra 15 yil ichida mamlakatimizda aholi jon boshiga suv taʼminoti 3048 kub metrdan 1589 kub metrga qisqardi. Jahon suv resurslari instituti tomonidan eʼlon qilingan suv stressidan aziyat chekayotgan davlatlar reytingida Oʻzbekiston 164 mamlakat orasida 25-oʻrinni egallaydi.

Shu jihatdan, mamlakatimizda suv resurslaridan samarali foydalanishni taʼminlash, qishloq xoʻjaligi ekinlarini yetishtirishda suvni tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish hamda ularni davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash, shuningdek, sugʻoriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash boʻyicha tizimli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.

Xususan, oxirgi yillarda suv resurslaridan samarali foydalanish, bu resurslarni boshqarish tizimini takomillashtirish, suv xoʻjaligi obyektlarini modernizatsiya qilish va rivojlantirish boʻyicha izchil islohotlar olib borildi. Mamlakat miqyosida 2018-yilgacha suvni tejaydigan texnologiyalar joriy qilingan maydonlar 28 ming gektarni tashkil qilgan boʻlsa, bugungi kunga kelib bu koʻrsatkich 1 million gektarga yetdi. Bularning barchasi oʻz vaqtida amalga oshirilgan saʼy-harakatlar va koʻrilayotgan chora-tadbirlar samarasidir.

Agar raqamlarga eʼtibor qaratadigan boʻlsak, 2022-yilda respublika boʻyicha jami 398,4 ming gektarda tomchilatib, 31,0 ming gektarda yomgʻirlatib, 16,3 ming gektarda diskret sugʻorish texnologiyalari joriy qilingan. 451,9 ming gektar maydonlar esa lazer uskunasi yordamida tekislangan. 73,0 ming gektarda egiluvchan quvurlar orqali, 36,0 ming gektarda esa egatga plyonka toʻshab sugʻorish ishlari amalga oshirilgan.

Ushbu texnologiyalar joriy qilingan maydonlarda suvni 40–50 foizga, mineral oʻgʻitlarni 25–30 foizga, yoqilgʻi-moylash materiallarini 30–35 foizga kamaytirish, shuningdek, hosildorlikni, jumladan, paxtachilikda 30 foizgacha oshirish imkonini bergan.

“Oʻzbekiston – 2030» taraqqiyot strategiyasi Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Barqaror rivojlanish maqsadlari”ga uygʻun boʻlib, Oʻzbekiston oʻz zimmasiga olgan barcha majburiyatlarni toʻla va qatʼiy bajarmoqda. Jumladan, Strategiyada yurtimizda suvdan oqilona foydalanish madaniyatini va suv ishlatish samaradorligini oshirish ustuvor vazifa sifatida belgilandi. Suv ishlatish samaradorligini 25 foizga oshirish, qishloq xoʻjaligi ekinlarini sugʻorishda suv tejaydigan texnologiyalar bilan qamrab olingan yerlarning umumiy maydonini 2 million gektargacha, shu jumladan, tomchilab sugʻorish texnologiyasini 600 ming gektargacha yetkazish bilan bogʻliq vazifalarga alohida eʼtibor qaratilgani diqqatga sazovor.

Mazkur hujjatda qoʻshni davlatlar bilan suv resurslarini integrallashgan holda boshqarish, transchegaraviy suv resurslari va davlatlararo suv xoʻjaligi obyektlaridan birgalikda foydalanish masalalarida faol ikki taraflama manfaatli hamkorlikni davom ettirish masalalari oʻrin oldi.

Muxtasar aytganda, bugun oldimizda dolzarb ekologik muammolarga hamjihatlikda yechim topish, global iqlim oʻzgarishiga moslashish, bioxilma-xillik qisqarishi va atrof-muhit ifloslanishini oldini olishdek muhim vazifalar turibdi. Bu borada biz deputatlar qonun hujjatlarini yanada takomillashtirish, parlament nazorati shakllaridan foydalangan holda tegishli hujjatlarda belgilangan vazifalar ijrosini monitoring qilib boramiz.

Xayrullo GʻAFFOROV,

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Spikeri oʻrinbosari.